Về một số bình diện cấu tạo nội dung nghĩa của từ đa nghĩa

Abstract

đa nghĩa là từ có nhiều nghĩa, các nghĩa này có quan hệ với nhau và tạo thành một hệ thống. Song việc xác định cấu tạo hệ thống con ngữ nghĩa của từ đa nghĩa nói chung, tiếng Việt nói riêng cần phải xác định rõ các bình diện cấu tạo nội dung từ đa nghĩa. Qua các ví dụ cụ thể, bài báo đã giới thiệu và phân tích bình diện cấu tạo nội dung từ đa nghĩa: hệ thống các nghĩa” của từ đa nghĩa hay còn gọi là hệ thống con ngữ nghĩa từ vựng của từ đa nghĩa và hệ thống các thành tố nhỏ hơn trong nghĩa của từ đa nghĩa mà trong đó các nét nghĩa là thành tố cơ sở. Qua hai bình diện này, chúng tôi đã tiến hành xác lập sơ đồ thể hiện các cấp bậc quan hệ về nghĩa trong từ đa nghĩa. Bình diện cấu tạo nội dung nghĩa thứ ba là một căn cứ quan trọng để xem xét sự biến đổi, phát triển nghĩa của từ đa nghĩa: dung lượng nghĩa. Bài báo đã phân tích nhiều ví dụ, tiến hành xác lập các tuyến dẫn xuất phái sinh nghĩa cụ thể để chi tiết hóa vai trò của bình diện này. Đối với việc so sánh đánh giá nội dung nghĩa của các từ đa nghĩa trong một ngôn ngữ hay liên ngữ (interlanguage) thì đây là một “số đo”quan trọng cần sử dụng. “Số đo” dung lượng nghĩa không chỉ cho biết nội dung đồng đại của nghĩa từ đa nghĩa mà quan trọng là cho phép giải thích, liên hệ khả năng dẫn xuất, phát triển nghĩa đã diễn ra trong lịch đại. Nắm vững ba bình diện nêu trên không những giúp cho giải thích, trình bày trong từ điển ở diện đồng đại, làm cơ sở cho việc khảo sát biến đổi, phát triển nghĩa ở bình diện lịch đại, bình diện ngữ nghĩa học lịch sử mà còn phân tích được các nội hàm văn hóa tiềm ẩn trong nghĩa từ.