Đặc điểm thành ngữ đối tiếng Hán và các phương thức chuyển dịch từ Hán sang Việt

Abstract

Thành ngữ là một đơn vị ngôn ngữ - văn hoá, mà điểm nổi bật chính là nét độc đáo về cấu trúc hình thái, nội dung ngữ nghĩa, đặc điểm văn hoá dân tộc và khả năng biểu đạt tinh tế. Thành ngữ đối trong tiếng Hán có một ý nghĩa vô cùng quan trọng, nó thường có kết cấu bốn âm tiết, tạo thành một cặp đối xứng, đây là tính chất và đặc điểm điển hình của kết cấu thành ngữ tiếng Hán. Làm nổi bật những đặc điểm hình thái cấu trúc, đặc trưng ngữ nghĩa và các phương thức áp dụng để chuyển dịch từ tiếng Hán sang tiếng Việt là trọng tâm nghiên cứu của đề tài này. Thành ngữ đối tiếng Hán là những thành ngữ có cấu trúc gồm hai vế có quan hệ đẳng lập với nhau và trên hết là các yếu tố đối ứng có quan hệ tương đồng với nhau về mặt nghĩa. Thành ngữ đối tiếng Hán bốn âm tiết có số lượng áp đảo, tuy nhiên cũng có một số thành ngữ mà lượng âm tiết nhiều hơn bốn, dù vậy cấu trúc của lớp thành ngữ này luôn được xây theo nhịp 2/2. Dựa vào đặc điểm từ tính, từ loại cũng như những cấu trúc của thành ngữ, đề tài nghiên cứu hình thái cấu trúc của thành ngữ đối thông qua ba nhóm cơ bản sau: kết cấu ngữ pháp - trật tự từ, thành ngữ đối tiếng Hán do số từ kết hợp; thành ngữ đối có kết cấu của thành ngữ so sánh kép tạo nên. Thành ngữ và thành ngữ đối tiếng Hán luôn tồn tại hai tầng nghĩa: nghĩa mặt chữ và nghĩa thực tế, trong đó nghĩa thực tế là tầng nghĩa hoạt động trong quá trình hành chức. Thành ngữ đối tiếng Hán phát triển theo hướng đa nghĩa hóa, trong quá trình hình thành và phát triến, có những nét nghĩa thực tế là nghĩa phái sinh cùng chiều nhưng cũng có nét nghĩa phái sinh ngược chiều thậm chí đứt đoạn quan hệ với nghĩa của đơn vị nguồn. Các vế của thành ngữ đối tiếng Hán có quan hệ tổ hợp nghĩa đẳng kết, đối kết hoặc đan cài. Chuyển dịch thành ngữ và thành ngữ đối từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích, ngoài những tác động của yếu tố ngôn ngữ ra, còn chịu nhiều tác động của yếu tố văn hoá và tư duy dân tộc, chuyển dịch thành ngữ đối từ tiếng Hán sang tiếng Việt cũng không ngoại lệ. Chuyển dịch thành ngữ đối từ tiếng Hán sang tiếng Việt, theo chúng tôi chủ yếu dựa trên hai phương thức chính: chuyển dịch trực tiếp và chuyển dịch gián tiếp.